Moeilijk reizen is verslavend

Gepubliceerd in dagblad Trouw, 19 mei 2012.

Schrijver en programmamaker Jelle Brandt Corstius reist het liefst naar ‘moeilijke landen’ als India en Rusland. Onlangs verscheen dan ook zijn boek ‘Universele Reisgids voor Moeilijke Landen’.

Hij zat op een terrasje in Varanasi, India, toen hij het idee kreeg voor een reisgids voor moeilijke landen. “Die ochtend had er een aap op mijn balkon gekakt”, vertelt schrijver en programmamaker Jelle Brandt Corstius (1978). “De man van het appartement had mij vervolgens uitgelegd: ‘Je moet je stoel natuurlijk ook binnen zetten ‘s avonds; als je dat niet doet gaan er apen op zitten’.”

Omdat het VPRO-programma waarvoor hij research deed werd uitgesteld zat hij ineens drie maanden zonder werk. “Ik dacht toen: ‘Waarom schrijf ik niet een reisgids die ik zelf had willen lezen voor ik al die reizen had gemaakt?’ De titel was hem meteen duidelijk: ‘Universele Reisgids voor Moeilijke Landen’. “Ik wist ook gelijk dat ik op de kaft moest, verkleed als de Chinees uit de film ‘Kill Bill 2′ met een lullig rolkoffertje. Niemand begrijpt overigens dat ik die Chinees ben, maar ach.”

Wat is volgens Brandt Corstius precies een moeilijk land? Je vindt ze overal ter wereld. Het is makkelijker te benoemen wat de niet-moeilijke landen zijn: West-Europa, de Verenigde Staten en Australië. Behalve België dan, zegt Brandt Corstius, zonder verdere toelichting.

Hij heeft een lijstje gemaakt van wat je in een moeilijk land kunt tegenkomen. Bijvoorbeeld: Iedere tien seconden hoor je ergens iemand toeteren, elke tien meter zie je een winkel met beltegoed en kleine zakjes haarconditioner, en minstens één maar meestal meerdere keren per dag word je overvallen door een zenuwinzinking.

In zijn reisgids geeft Brandt Corstius tips voor alle onderdelen van een reis naar een moeilijk land. Hij bespreekt de voorbereiding: liever niet te uitgebreid, en heel belangrijk: neem geen rugzak mee maar een koffer met wieltjes. Over de zoektocht naar alcohol in landen waar dat moeilijk te krijgen is: Alcohol kun je altijd krijgen, maar loop in islamitische landen tijdens de Ramadan niet rond met een fles drank. En over hoe je omgaat met kinderbedelaars: Die geef je niks, want hoe hartverscheurend het ook is; als je geld geeft, verschijnen er alleen maar meer en zit je de rest van je verblijf met een roedel kinderen opgescheept. Ook: In veel moeilijke landen is de politie niet je beste vriend, vraag de weg niet aan een agent, grote kans dat hij meteen om je paspoort vraagt of om een ander papiertje waarvan je nooit van hebt gehoord. Vermijd daarom ook oogcontact.

De tips in zijn boek schreef Brandt Corstius nogal dwingend op: zijn redacteur bij de uitgeverij haalde alle ‘moet je meenemen’, ‘moet je niet doen’ zinnen er uit, Brandt Corstius stopte ze er zelf weer in. “Ik ben gewoon best wel dwingend. En ik schrijf alleen op wat ik goed vind.”

Zijn eerste ervaring met een moeilijk land deed hij op tijdens een reis naar Oekraïne in 2000. Het kostte hem en zijn vriend twee weken om er te komen. Ze kenden niemand, en ze gaven daarom aan de douane een professor microbiologie op als contact. Hem hadden ze net gegoogled. Aangekomen op het station bestelden ze met behulp van een simpel ‘wat-en- hoe’-gidsje twee koffie. De serveerster kwam terug met twee hotdogs. “Het was avontuur van begin tot het eind.” Het jaar erop ging hij met dezelfde vriend naar Iran, tenminste dat was het idee. In Istanbul probeerden ze een visum te krijgen. Dat lukte niet. “We hebben nog geprobeerd iemand om te kopen bij de ambassade, maar die persoon werd ontzettend kwaad.” Vervolgens zijn ze naar de grens met Iran gegaan en hebben ze het bij een grenswacht geprobeerd; tevergeefs. “We zijn toen maar twee weken door Oost- Turkije gaan reizen. Dat was niet helemaal het plan. Toch was het een ontzettend leuke vakantie.”

Voor de meeste Nederlanders is het onvoorstelbaar zonder een goed plan op vakantie te gaan, weet Brandt Corstius. Helemaal naar een ingewikkeld land als Iran. En dat begrijpt hij ook wel: “Reizen is dan meer overleven dan dat het echt fijn is of ontspannend.”

Toch maakt volgens hem juist het onvoorbereide en het doelloze de reis onvergetelijk. “Je levert je over aan een land; het is een soort schoonmaken van je geest. De meeste mensen zijn loonslaven; ze weten precies waar ze iedere dag zijn, en hoe lang hun ritje met de trein of auto naar hun werk duurt. Dat heeft wel z’n charme, maar het is toch ook wel gezond af en toe de boel eens grondig door elkaar te gooien.”

Zelf had hij trouwens de grootste moeite te wennen toen hij in 2005 als correspondent in Moskou begon: “Het eerste jaar was verschrikkelijk. Constant vroeg ik me af waarom de dingen verkeerd geven. Ik liep maar te pushen en het ging niet. Na een jaar heb ik het opgegeven, niet omdat ik zo’n geweldig inzicht had, ik viel gewoon uit elkaar.”

Sinds die tijd gaat het overleven iedere keer beter. Maar Brandt Corstius wil met zijn gids zeker niet iedereen aansporen om op reis te gaan en de ene ontbering na de andere te trotseren. Waarom eigenlijk niet? Hij denkt even na. “Je houdt er van, of niet. Maar, ik ben er wel voor dat iedere Nederlander, als hij of zij achttien is, verplicht een jaar naar een moeilijk land moet. Volgens mij los je daarmee in één klap heel veel problemen op: de angst voor buitenlanders, het niet kunnen waarderen van de ongelofelijke luxe waarin we hier leven. En we kunnen de banden met het buitenland weer aanhalen. Reizen leert je relativeren. Het zijn enorme open deuren, maar door te reizen begrijp ik veel beter hoe goed het hier allemaal geregeld is. Als ik in Nederland ben denk ik daar elke dag wel even aan. Alleen al dat hier water uit de kraan komt. Dat is een geweldige uitvinding!”

Maar vooral zijn de reizen naar moeilijke landen voor hem een verslaving geworden, vertelt hij. “Het is alsof mijn hersenen in een moeilijk land worden aangezet. Hier in Nederland zie ik het gewoon niet. Ik ben onlangs gestopt met mijn column voor Het Parool, die moest gaan over mijn belevenissen in Amsterdam. Het was iedere week een lijdensweg, het ging niet. Ik heb nu Russisch bezoek. Zij vonden het ongelofelijk geestig te zien dat er hier op sommige plekken gras tussen de tramrails groeit. Wat is daar nu leuk aan, denk ik dan. Ik heb die extreme prikkels in den vreemde denk ik nodig. Het is een verslaving.”

En ga hier maar helemaal niet heen

Gevaarlijke landen

Je hebt moeilijke landen. Die kunnen best gevaarlijk zijn. Maar er zijn ook landen die zo gevaarlijk zijn dat het te moeilijk wordt. Zelfs met een gids van Jelle Brandt Corstius. Reizen in of vakanties naar deze landen zijn door het ministerie van buitenlandse zaken gecategoriseerd als ‘reizen die worden ontraden’. De gevaarlijkste landen van de wereld, of althans, delen daarvan zijn:

Afghanistan, Haïti, Jemen, Oost-Timor, Burundi, Irak, Libanon, Pakistan, Centraal-Afrikaanse Republiek, Iran, Liberia, Soedan, Congo-Kinshasa, Israël, Mauretanië, Somalië, Guinee, Ivoorkust, Niger, Tsjaad.

Jelle Brandt Corstius: Universele Reisgids voor Moeilijke Landen, 224 pagina’s, uitgeverij Prometheus, 15 euro.