‘Voor het eerst hadden mensen het gevoel dat ze vrij konden zijn’
Dit artikel verscheen in de Daily Matters, de online dagkrant van het Movies that Matter Festival. Sannikov was te gast tijdens het festival.
Andrei Sannikov, politiek activist en voormalig oppositieleider van Wit-Rusland leeft sinds twee jaar in ballingschap. “Ik wil terug naar mijn land. Alles wat ik doe staat in het teken daarvan.”
“Vanavond zal er niemand op het plein staan om te demonstreren,” verklaart Alexander Loekasjenko, president van Wit-Rusland, voor de nationale televisie. Het is 19 december 2010. Loekasjenko, die al twintig jaar het land met ijzeren hand regeert, heeft de ‘verkiezingen’ met 79,64 % van de stemmen gewonnen. Andrei Sannikov, de belangrijkste oppositieleider, wordt tweede.
Die avond stroomt het grote plein in Minsk vol met demonstranten, 30 duizend mensen laten hun stem horen: ze zijn klaar met de dictatuur van Loekasjenko. De stemming is uitgelaten. “Sannikov, Sannikov”, scandeert de massa. Dan slaat de sfeer om. Met grote tanks en trucks wordt het plein schoongeveegd. Met knuppels en rookbommen gaat de oproerpolitie de demonstranten te lijf: 1000 mensen worden die avond opgepakt. Andrei Sannikov wordt hard tegen de grond geslagen, hij breekt een van zijn benen. In plaats van dat hij naar het ziekenhuis wordt gereden, belandt hij in de gevangenis.
“Ik dacht er niet over na of het gevaarlijk was of niet om mij kandidaat te stellen. En dat is niet omdat ik dom ben,” zegt politiek activist Andrei Sannikov met een wrange lach in de lobby van het Mecure hotel in Den Haag. “Je moet volledig betrokken zijn, en je doel voor ogen houden. Als je nadenkt over de consequenties kun je beter niks doen.”
Een verschrikkelijk regime
Sannikov zat 16 maanden, onder vernederende omstandigheden, in de gevangenis. Op een gegeven moment werd hij zelfs door het regime aangemoedigd om zelfmoord te plegen: hij kreeg een scheermes en een stuk touw toegestopt in de isoleercel. Zijn familie en vrienden leefden voortdurend in grote onzekerheid hoe het hem – in een land waar de doodstraf nog wordt toegepast – zou vergaan. In mei 2011 kreeg hij vijf jaar gevangenisstraf opgelegd. In april 2012 werd hij, onder grote druk van de internationale gemeenschap, vrijgelaten. Hij ontvluchtte zijn land en vroeg politiek asiel aan in Groot-Britannië. Inmiddels woont hij in ballingschap in Polen. Zijn vrouw, de journalist Iryna Khalip woont nog altijd in Minsk. Maar ook zij is tijdens het Movies that Matter festival in Den Haag.
“Sinds ik in exile leef begint en eindigt mijn dag met het nieuws in Wit-Rusland. Ik zou ontzettend graag terugkeren naar Wit-Rusland. Alles wat ik doe staat in het teken daarvan. Als mensen vragen waar ik woon, zeg ik: ‘Ik verblijf in Warschau, ik woon er niet.’”
Campagne voeren in Wit- Rusland
Al twintig jaar – Wit-Rusland wordt ook wel de enige dictatuur in Europa genoemd – bestaat het leven van Sannikov uit het bestrijden van het regime van Loekasjenko. In 2010 zag hij dat er kans was op verandering. “Voor het eerst hadden mensen het gevoel dat ze vrij konden zijn.” Tijdens zijn campagne sprak hij mensen uit alle delen van het land. “We bespraken de rol van de EU, de relatie met Rusland en de toekomst. De oppositie en de journalisten bespraken dit soort dingen natuurlijk vaker. Maar het was voor het eerst dat ook de inwoners van Wit-Rusland hun stem lieten horen. Ik vond het ongelofelijk interessant om hun gedachtes te horen.”
‘Oké, we zijn het met je eens dat ons leven ellendig is, maar vertel ons; hoe ga jij dat veranderen?’ Dat was wat Sannikov tijdens die gesprekken te horen kreeg. “Loekasjenko is een populist en mensen zijn klaar met populisme. Ik liet ze zien waarom ik denk dat het belangrijk is dat er een echte democratie komt: voor de economie, voor de families, de jongeren, de gepensioneerden, voor de soldaten en al die onschuldige gevangenen.”
De greep van Loekasjenko
Sinds zijn vlucht is de situatie in Wit-Rusland alleen maar verslechterd, vertelt Sannikov. “Na het brute optreden in december 2010 nam de Europese Unie even een sterke positie in, en werden er sancties uitgevoerd. Maar op dit moment zie je de situatie met de dag erger worden.”
Afgelopen week waren er zogenaamde lokale verkiezingen in Wit-Rusland, vertelt Sannikov spottend. “Mensen zijn onverschillig, want het maakt toch niet uit wat je stemt. Ik kan je nu al vertellen wat de uitslag is – terwijl de stemmen nog niet eens zijn geteld: er zijn geen kandidaten van de oppositie gekozen. Je zou me haast Cassandra kunnen noemen,” grapt hij.
Tijd voor actie
Nachtenlang volgde de voormalig oppositeleider de opstanden in Kiev op het plein Maidan: “Natuurlijk hebben wij in Wit-Rusland ook onze pleinen en onze demonstraties, maar de onderdrukking van de dictator is zo ontzettend sterk in Wit-Rusland. Janoekovitsj, de voormalig president van de Oekraïne, heeft het model van Loekasjenko toegepast in Oekraïne. Hij had alleen niet zoveel tijd als Loekasjenko, dat is de reden dat het hem niet is gelukt.”
“De mensen in Oekraïne hebben enorm veel moed getoond: ze hebben aan de hele wereld laten zien dat ze vrijheid willen, dat ze van het Sovjetverleden af willen.” Het is daarom extra pijnlijk om te zien hoe Rusland nu met het land en de mensen omgaat: “Wat er nu gebeurt is erg gevaarlijk. We staan aan de vooravond van een militair conflict. Het is duidelijk dat Rusland een agressor is, ze zijn bereid om geweld toe te passen.”
“Jarenlang hebben we om hulp geschreeuwd, niemand hoorde ons. Maar nu zie je dat op dit moment dezelfde gevaren opdoemen in Oekraïne en in Rusland: het is een wereldprobleem geworden.”
Dit is dan ook hét moment om iets te doen, zegt Sannikov. “Betuig steun aan de inwoners van Oekraïne en van Wit-Rusland, juist als je in een vrij land woont. Verspreid informatie, doe een beroep op de politici van je land en vraag om strengere sancties richting Rusland. Het is onvermijdelijk dat er een dag komt dat we eindelijk af zijn van dit soort dictaturen.”
